هرچند طرحی که روی جلد کتاب به چاپ میرسد جزو داستان حساب نمیشود و تقریبا نقشی در فهم قصه توسط خواننده ندارد، اما عده زیادی از مخاطبها کتاب را با آن به یاد میآورند. در اینجا میخواهیم نگاهی بیندازیم به چند نمونه از طرح جلدهای رمان بیگانه اثر آلبر کامو که بیشتر به چشم آمدند یا معروفتر از بقیه طرح جلدهایش شدند. طرحهایی که گرچه همه درباره یک داستان هستند اما هر کدام مفهوم و حسی متفاوت به خواننده منتقل میکنند.
اولین طرح جلد بیگانه
اولین نسخهای که از رمان بیگانه منتشر شد طرح جلد خاصی نداشت؛ نه تصویری از شخصیت اصلی، نه هیچ چیز دیگر. دلیلش به زمان انتشار این کتاب و مشکلهایی که بر سر چاپ کتاب وجود داشت، برمیگردد. شاید حالا برای ما عجیب به نظر برسد اما در آن روزها کاغذ به قدر کافی پیدا نمیشد. این مشکل به قدری جدی بود که ناشر به کامو میسپارد که از الجزایر برایش کاغذ بفرستند تا بتوانند کتاب بیگانه را منتشر کنند.
در نتیجه کامو و انتشارات گالیمار دغدغه اصلیشان این بود که کتاب به چاپ برسد و احتمالا به فکر یک طرح جلد جذاب نبودند. اگر به تصویر اولین طرح جلد بیگانه نگاه کنید یک کادر سه خطی میبینید با پسزمینه روشن که نام کتاب با حروفی درشت و قرمزرنگ در وسط آن کار شده است. نام آلبر کامو هم با حروفی کوچکتر درج کردهاند. در پایین جلد هم نام ناشر به چشم میخورد.
طرح جلد معروف
به احتمال زیاد اگر از یک فرد میانسال فرانسوی بپرسیم که چه نسخهای از کتاب بیگانه را به خاطر دارد، به طرح جلدی اشاره کند که تصویر جوانکی بیخیال را روی خود دارد. در این طرح مرد جوانی که دستها را در جیب برده و با بیتفاوتی خاصی کنار ساحل ایستاده است، دیده میشود. میشود گفت این معروفترین طرح نسخه فرانسوی کتاب است. در این طرح بیشتر آن حس و حال شخصیت اصلی که در همان خط اول رمان هم متوجهش میشویم، وجود دارد.
نسخه آمریکایی
نسخهای که در آمریکا منتشر شد هم طرحهای مختلفی دارد، اما جالب است که اولین طرح جلد، تصویرسازی چهره مردی با موهای کمپشت را از نمای نزدیک به نمایش گذاشته که عنوان کتاب درست روی چشمهایش نشسته است. در این جلد با توجه به نمایی که از چهره انتخاب شده و همچنین پوشانده شدن چشمها، به نظر میرسد وجه مجرم بودن بیشتر مورد توجه بوده. نام کتاب با حروف بسیار درشت کار شده و نام نویسنده هم با حروف بزرگتری نسبت به نسخه فرانسوی دیده میشود. نکته جالب اینکه آلیس کاپلان که کتاب «در جستوجوی بیگانه» را نوشته، برای طرح جلد کتابش از همین نسخه الهام گرفته؛ در کتاب او تصویر چهره کامو را میبینیم که عنوان کتاب روی چشمهایش را پوشانده است. این نسخه را نشر Alfred A. Knopf منتشر کرد.
یکی دیگر از طرحهای این کتاب در آمریکا، نسخهای است که احتمالا برای همه کتابخوانها این سوال را پیش آورده که تصویر روی جلد چه ربطی به داستان دارد. در نگاه اول چند دلقک یا چیزی مشابه آن را میبینید. اگر داستان را خوانده باشید میفهمید که این عکس ربطی به مفهوم، پیرنگ و شخصیت اصلی داستان ندارد. به نظر میرسد در دهه 70 میلادی در آمریکا علاقه خاصی وجود داشت برای اینکه عکسهای هنری جذاب و خاص را روی کتابها قرار دهند؛ عکسهایی که هیچ ارتباطی به خود داستان نداشتند. شاید از نظر ناشرها این کار به فروش و دیده شدن بیشتر کمک میکرده است. در نتیجه این طرح جلد عجیب هم یکی از آن تلاشهاست.
طرح مدرن رمان بیگانه
یکی دیگر از طرح جلدهای معروف رمان بیگانه، یک طرح مینیمال است؛ اثری از Helen Yentus. در نگاه اول شاید هر کسی متوجه معنی و مفهوم این طرح نشود، اما بیراه نیست اگر بگوییم که به آنچه در ذهن نویسنده میگذشته بسیار نزدیک است. دلیلش هم تاکید کامو بر خورشید در داستانش است؛ این اهمیت تا جایی است که دلیل کشتن آن مرد عرب، گرما و نور خورشید بیان میشود.
در این طرح سیاه و سفید و امروزی، پرتوهایی به چشم میخورد که باعث میشود تصویر سادهای از خورشید خلق شود. عنوان کتاب در اندازهای متوسط در بخش سفید یا همان خورشید قرار گرفته است. ضمن اینکه پرتوها به سمت مرکز کتاب نیستند و به سمت راست مایل میشوند. از طرفی پرتوها بُرنده و تیز هستند و با توجه به محل قرار گرفتن نام داستان، گویی به سمتش نشانه رفتهاند و او را احاطه کردهاند.